§11ـ ਹਮਹ ਊਸ੍ਤ
ਖ਼ਯਾਬਾਨ-ਏ ਸਾਦੀ ਮੇਂ
ਰੂਸੀ ਕਿਤਾਬੋਂ ਕੀ ਦੁਕਕਾਨ ਪਰ ਹਮ ਖੜੇ ਥੇ
ਮੁਝੇ ਰੂਸ ਕੇ ਚੀਦਾ ਸਂਅਤ-ਗਰੋਂ ਕੇ
ਨਏ ਕਾਰ-ਨਾਮੋਂ ਕੀ ਇਕ ਉਮ੍ਰ ਸੇ ਤਿਸ਼੍ਨਗੀ ਥੀ!
ਮੁਝੇ ਰੂਸਿਯੋਂ ਕੇ "ਸਿਯਾਸੀ ਹਮਹ ਊਸ੍ਤ" ਸੇ ਕੋਈ ਰਗ਼੍ਬਤ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਮਗਰ ਜ਼ਰ੍ਰੇ ਜ਼ਰ੍ਰੇ ਮੇਂ
ਇਂਸਾਁ ਕੇ ਜੌਹਰ ਕੀ ਤਾਬਿਂਦਗੀ ਦੇਖਨੇ ਕੀ ਤਮਨ੍ਨਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਰਹੀ ਹੈ!
ਔਰ ਉਸ ਸ਼ਾਮ ਤੋ ਮਰ੍ਸਿਦਾ ਕੀ ਅਰੂਸੀ ਥੀ,
ਉਸ ਸ਼ੌਖ਼, ਦੀਵਾਨੀ ਲੜਕੀ ਕੀ ਖ਼ਾਤਿਰ
ਮੁਝੇ ਏਕ ਨਾਜ਼ੁਕ-ਸੀ ਸੌਗ਼ਾਤ ਕੀ ਜੁਸ੍ਤ੍ਜੂ ਥੀ—
ਵੋ ਮੇਰਾ ਨਯਾ ਦੋਸ੍ਤ ਖ਼ਾਲਿਦ
ਜ਼ਰਾ ਦੂਰ, ਤਖ਼੍ਤੇ ਕੇ ਪੀਛੇ ਖੜੀ
ਇਕ ਤਨੂ-ਮਂਦ ਲੇਕਿਨ ਫ਼ੁਸੂਁ-ਕਾਰ,
ਕ਼ਫ਼ਕ਼ਾਜ਼ ਕੀ ਰਹਨੇ-ਵਾਲੀ ਹਸੀਨਾ ਸੇ ਸ਼ੀਰ‐ਓ‐ਸ਼ਕਰ ਥਾ!
ਯੇ ਭੂਕਾ ਮੁਸਾਫ਼ਿਰ,
ਜੋ ਦਸ੍ਤੇ ਕੇ ਸਾਥ
ਏਕ ਖ਼ੀਮੇ ਮੇਂ, ਇਕ ਦੂਰ ਉਫ਼੍ਤਾਦਾ ਸਹਰਾ ਮੇਂ
ਮੁਦ੍੍ਦਤ ਸੇ ਉਜ਼੍ਲਤ-ਗੁਜ਼ੀਂ ਥਾ,
ਬੜੀ ਇਲ੍ਤਿਜਾਓਂ ਸੇ
ਇਸ ਹੂਰ-ਏ ਕ਼ਫ਼ਕ਼ਾਜ਼ ਸੇ ਕਹ ਰਹਾ ਥਾ:
"ਨਜਾਨੇ ਕਹਾਁ ਸੇ ਮਿਲਾ ਹੈ
ਤੁਮ੍ਹਾਰੀ ਜ਼ਬਾਁ ਕੋ ਯੇ ਸ਼ਹਦ
ਔਰ ਲਹਜੇ ਕੋ ਮਸ੍ਤੀ!
ਮੈਂ ਕੈਸੇ ਬਤਾਊਁ
ਮੈਂ ਕਿਸ ਦਰ੍ਜਾ ਦਿਲਦਾਦਾ ਹੂਁ ਰੂਸਿਯੋਂ ਕਾ
ਮੁਝੇ ਇਸ਼੍ਤਿਰਾਕੀ ਤਮਦ੍੍ਦੁਨ ਸੇ ਕਿਤਨੀ ਮੁਹਬ੍ਬਤ ਹੈ,
ਕੈਸੇ ਬਤਾਊਁ!
ਯੇ ਮੁਮ੍ਕਿਨ ਹੈ ਤੁਮ ਮੁਝ ਕੋ ਰੂਸੀ ਸਿਕਾ ਦੋ?
ਕਿ ਰੂਸੀ ਅਦੀਬੋਂ ਕੀ ਸਰ-ਚਸ਼੍ਮਾ-ਗਾਹੋਂ ਕੋ ਮੈਂ ਦੇਖਨਾ ਚਾਹਤਾ ਹੂਁ!"
ਵੋ ਪਰ੍ਵਰ੍ਦਾ-ਏ ਅਸ਼੍ਵਾ-ਬਾਜ਼ੀ
ਕਨਖਯੋਂ ਸੇ ਯੂਁ ਦੇਖਤੀ ਥੀ
ਕਿ ਜੈਸੇ ਵੋ ਉਨ ਸਰ-ਨਿਗੂਁ ਆਰ੍ਜ਼ੁਓਂ ਕੋ ਪਹਚਾਨਤੀ ਹੋ,
ਜੋ ਕਰਤੀ ਹੈਂ ਅਕ੍ਸਰ ਯੂਁ-ਹੀ ਰੂ-ਸ਼ਿਨਾਸੀ
ਕਭੀ ਦੋਸ੍ਤੀ ਕੀ ਤਮਨ੍ਨਾ,
ਕਭੀ ਇਲ੍ਮ ਕੀ ਪ੍ਯਾਸ ਬਨ-ਕਰ!
ਵੋ ਖੋਲ੍ਹੇ ਹਿਲਾਤੀ ਥੀ, ਹਂਸਤੀ ਥੀ
ਇਕ ਸੋਚੀ ਸਮਝੀ ਹਿਸਾਬੀ ਲਗਾਵਟ ਸੇ,
ਜੈਸੇ ਵੋ ਉਨ ਖ਼ੁਫ਼੍ਯਾ ਸਰ-ਚਸ਼੍ਮਾ-ਗਾਹੋਂ ਕੇ ਹਰ ਰਾਜ਼ ਕੋ ਜਾਨਤੀ ਹੋ,
ਵੋ ਤਖ਼੍ਤੇ ਕੇ ਪੀਛੇ ਖੜੀ, ਕ਼ਹਕ਼ਹੇ ਮਾਰਤੀ, ਲੋਟਤੀ ਥੀ!
ਕਹਾ ਮੈਂ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਦ ਸੇ:
"ਬਹਰੂਪਿਏ!
ਇਸ ਵਿਲਾਯਤ ਮੇਂ ਜ਼ਰ੍ਬ-ਏ ਮਸਲ ਹੈ
"ਕਿ ਓਂਟੋਂ ਕੀ ਸੌਦਾ-ਗਰੀ ਕੀ ਲਗਨ ਹੋ
ਤੋ ਘਰ ਉਨ ਕੇ ਕ਼ਾਬਿਲ ਬਨਾਓ—,
ਔਰ ਇਸ ਸ਼ਹਰ ਮੇਂ ਯੂਁ ਤੋ ਉਸ੍ਤਾਨਿਯਾਁ ਅਨ-ਗਨਿਤ ਹੈਂ
ਮਗਰ ਇਸ ਕੀ ਉਜ੍ਰਤ ਭਲਾ ਤੁਮ ਕਹਾਁ ਦੇ ਸਕੋਗੇ!"
ਵੋ ਫਿਰ ਮੁਜ਼੍ਤਰਬ ਹੋ-ਕੇ, ਬੇ-ਇਖ਼੍ਤਿਯਾਰੀ ਸੇ ਹਂਸਨੇ ਲਗੀ ਥੀ!
ਵੋ ਬੋਲੀ:
"ਯੇ ਸਚ ਹੈ
ਕਿ ਉਜ੍ਰਤ ਤੋ ਇਕ ਸ਼ਾਹੀ ਭਰ ਕਮ ਨ ਹੋਗੀ,
ਮਗਰ ਫ਼ੌਜਿਯੋਂ ਕਾ ਭਰੋਸਾ ਹੀ ਕ੍ਯਾ ਹੈ,
ਭਲਾ ਤੁਮ ਕਹਾਁ ਬਾਜ਼ ਆਓਗੇ
ਆਖ਼ਿਰ ਜ਼ਬਾਁ ਸੀਕਨੇ ਕੇ ਬਹਾਨੇ
ਖ਼ਿਯਾਨਤ ਕਰੋਗੇ!"
ਵੋ ਹਂਸਤੀ ਹੁਈ
ਇਕ ਨਏ ਮਸ਼੍ਤਰੀ ਕੀ ਤਰਫ਼ ਮੁਲ੍ਤਫ਼ਤ ਹੋ ਗਈ ਥੀ!
ਤੋ ਖ਼ਾਲਿਦ ਨੇ ਦੇਖਾ
ਕਿ ਰੂਮਾਨ ਤੋ ਖ਼ਾਕ ਮੇਂ ਮਿਲ ਚੁਕਾ ਹੈ—
ਉਸੇ ਖੇਂਚ-ਕਰ ਜਬ ਮੈਂ ਬਾਜ਼ਾਰ ਮੇਂ ਲਾ ਰਹਾ ਥਾ,
ਲਗਾਤਾਰ ਕਰਨੇ ਲਗਾ ਵੋ ਮਕ਼ੂਲੋਂ ਮੇਂ ਬਾਤੇਂ:
"ਜ਼ਬਾਁ ਸੀਕਨੀ ਹੋ ਤੋ ਔਰਤ ਸੇ ਸੀਖੋ!
ਜਹਾਁ-ਭਰ ਮੇਂ ਰੂਸੀ ਅਦਬ ਕਾ ਨਹੀਂ ਕੋਈ ਸਾਨੀ!
ਵੋ ਕ਼ਫ਼ਕ਼ਾਜ਼ ਕੀ ਹੂਰ, ਮਜ਼ਦੂਰ ਔਰਤ!
ਜੋ ਦੁਨਿਯਾ ਕੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਸਬ ਏਕ ਹੋ ਜਾਏਁ
ਆਗ਼ਾਜ਼ ਹੋ ਇਕ ਨਯਾ ਦੌਰਾ-ਏ ਸ਼ਾਦਮਾਨੀ!"
ਮਿਰੇ ਦੋਸ੍ਤੋਂ ਮੇਂ ਬਹੁਤ ਇਸ਼੍ਤਿਰਾਕੀ ਹੈਂ,
ਜੋ ਹਰ ਮੁਹਬ੍ਬਤ ਮੇਂ ਮਾਯੂਸ ਹੋ-ਕਰ,
ਯੂਁ-ਹੀ ਇਕ ਨਏ ਦੌਰਾ-ਏ ਸ਼ਾਦਮਾਨੀ ਕੀ ਹਸਰਤ ਮੇਂ
ਕਰਤੇ ਹੈਂ ਦਿਲਜੂਈ ਇਕ ਦੂਸਰੇ ਕੀ,
ਔਰ ਅਬ ਐਸੀ ਬਾਤੋਂ ਪੇ ਮੈਂ
ਜ਼ੇਰ-ਏ ਲਬ ਭੀ ਕਭੀ ਮੁਸ੍ਕਰਾਤਾ ਨਹੀਂ ਹੂਁ!
ਔਰ ਉਸ ਸ਼ਾਮ ਜਸ਼੍ਨ-ਏ ਅਰੂਸੀ ਮੇਂ
ਹੁਸ੍ਨ‐ਓ‐ਮਏ‐ਓ‐ਰਕ਼੍ਸ‐ਓ‐ਨਗ਼੍ਮਾ ਕੇ ਤੂਫ਼ਾਨ ਬਹਤੇ ਰਹੇ ਥੇ,
ਫ਼ਰਂਗੀ ਸ਼ਰਾਬੇਂ ਤੋ ਅਂਕ਼ਾ ਥੀਂ
ਲੇਕਿਨ ਮਏ-ਏ ਨਾਬ-ਏ ਕ਼ਜ਼ਵੀਨ‐ਓ‐ਖ਼ੁਲ੍ਲਾਰ-ਏ ਸ਼ੀਰਾਜ਼ ਕੇ ਦੌਰ-ਏ ਪੈਹਮ ਸੇ,
ਰਂਗੀਂ ਲਬਾਸੋਂ ਸੇ,
ਖ਼ੁਸ਼ਬੂ ਕੀ ਬੇ-ਬਾਕ ਲਹਰੋਂ ਸੇ,
ਬੇ-ਸਾਖ਼੍ਤਾ ਕ਼ਹਕ਼ਹੋਂ, ਹਮ੍ਹਮੋਂ ਸੇ,
ਮਜ਼ਾਮੀਰ ਕੇ ਜ਼ੇਰ‐ਓ‐ਬਮ ਸੇ,
ਵੋ ਹਂਗਾਮਾ ਬਰਪਾ ਥਾ,
ਮਹਸੂਸ ਹੋਤਾ ਥਾ
ਤਹਰਾਨ ਕੀ ਆਖ਼ਿਰੀ ਸ਼ਬ ਯਹੀ ਹੈ!
ਅਚਾਨਕ ਕਹਾ ਮਰ੍ਸਿਦਾ ਨੇ:
"ਤੁਮ੍ਹਾਰਾ ਵੋ ਸਾਥੀ ਕਹਾਁ ਹੈ?
ਅਭੀ ਏਕ ਸੋਫ਼ੇ ਪੇ ਦੇਖਾ ਥਾ ਮੈਂ ਨੇ
ਉਸੇ ਸਰ ਬਜ਼ਾਨੂ!"
ਤੋ ਹਮ ਕੁਛ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਸੇ ਹੋ ਗਏ
ਔਰ ਕਮ੍ਰਾ ਬ ਕਮ੍ਰਾ ਉਸੇ ਢੂਂਡਨੇ ਮਿਲ-ਕੇ ਨਿਕਲੇ!
ਲੋ ਇਕ ਗੋਸ਼ਾ-ਏ ਨੀਮ-ਰੌਸ਼ਨ ਮੇਂ
ਵੋ ਇਸ਼੍ਤਿਰਾਕੀ ਜ਼ਮੀਂ ਪਰ ਪੜਾ ਥਾ
ਉਸੇ ਹਮ ਹਿਲਾਯਾ ਕਿਯੇ ਔਰ ਝਂਝੋੜਾ ਕਿਯੇ
ਵੋ ਤੋ ਸਾਕਿਤ ਥਾ, ਜਾਮਿਦ ਥਾ!
ਰੂਸੀ ਅਦੀਬੋਂ ਕੀ ਸਰ-ਚਸ਼੍ਮਾ-ਗਾਹੋਂ ਕੀ ਉਸ ਕੋ ਖ਼ਬਰ ਹੋ ਗਈ ਥੀ?
§10. ਇਂਤਿਕ਼ਾਮ
I Too Have Some Dreams: N. M. Rashed and Modernism in Urdu Poetry
