§13ـ ਮਂਨ ‐ਓ‐ ਸਲਵਾ
"ਖ਼ੁਦਾ-ਏ ਬਰ-ਤਰ,
ਯੇ ਦਾਰਿਯੂਸ਼-ਏ ਬੁਜ਼ੁਰ੍ਗ ਕੀ ਸਰ-ਜ਼ਮੀਂ,
ਯੇ ਨੌਸ਼ੀਰਵਾਨ-ਏ ਆਦਿਲ ਕੀ ਦਾਦ-ਗਾਹੇਂ,
ਤਸਵ੍ਵੁਫ਼‐ਓ‐ਹਿਕ੍ਮਤ‐ਓ‐ਅਦਬ ਕੇ ਨਿਗਾਰ-ਖ਼ਾਨੇ,
ਯੇ ਕ੍ਯੋਂ ਸਿਯਹ-ਪੋਸ੍ਤ ਦੁਸ਼੍ਮਨੋਂ ਕੇ ਵੁਜੂਦ ਸੇ
ਆਜ ਫਿਰ ਉਬਲਤੇ ਹੁਏ ਸੇ ਨਾਸੂਰ ਬਨ ਰਹੇ ਹੈਂ?"
"ਹਮ ਇਸ ਕੇ ਮੁਜ੍ਰਿਮ ਨਹੀਂ ਹੈਂ, ਜਾਨ-ਏ ਅਜਮ ਨਹੀਂ ਹੈਂ
ਵੋ ਪਹਲਾ ਅਂਗ੍ਰੇਜ਼
ਜਿਸ ਨੇ ਹਿਂਦੂਸ੍ਤਾਁ ਕੇ ਸਾਹਿਲ ਪੇ
ਲਾ-ਕੇ ਰਕ੍ਖੀ ਥੀ ਜਿਂਸ-ਏ ਸੌਦਾਗਰੀ
ਯੇ ਉਸ ਕਾ ਗੁਨਾਹ ਹੈ
ਜੋ ਤਿਰੇ ਵਤਨ ਕੀ
ਜ਼ਮੀਨ-ਏ ਗੁਲ-ਪੋਸ਼ ਕੋ
ਹਮ ਅਪਨੇ ਸਿਯਾਹ ਕ਼ਦਮੋਂ ਸੇ ਰੌਂਦਤੇ ਹੈਂ!
ਯੇ ਸ਼ਹਰ ਅਪਨਾ ਵਤਨ ਨਹੀਂ ਹੈ,
ਮਗਰ ਫ਼ਰਂਗੀ ਕੀ ਰਹਜ਼ਨੀ ਨੇ
ਉਸੀ ਸੇ ਨਾ-ਚਾਰ ਹਮ ਕੋ ਵਾ-ਬਸ੍ਤਾ ਕਰ ਦਿਯਾ ਹੈ,
ਹਮ ਉਸ ਕੀ ਤਹਜ਼ੀਬ ਕੀ ਬੁਲਂਦੀ ਕੀ ਛਿਪਕਲੀ ਬਨ-ਕੇ ਰਹ ਗਏ ਹੈਂ!
ਵੋ ਰਾਹਜ਼ਨ ਜੋ ਯੇ ਸੋਚਤਾ ਹੈ:
"ਕਿ ਏਸ਼ਿਯਾ ਹੈ ਕੋਈ ਅਕ਼ੀਮ‐ਓ‐ਅਮੀਰ ਬੀਵਾ
ਜੋ ਅਪਨੀ ਦੌਲਤ ਕੀ ਬੇ-ਪਨਾਹੀ ਸੇ ਮੁਬ੍ਤਲਾ ਇਕ ਫ਼ਸ਼ਾਰ ਮੇਂ ਹੈ,
ਔਰ ਉਸ ਕਾ ਆਗ਼ੋਸ਼-ਏ ਆਰ੍ਜ਼ੂ-ਮਂਦ ਵਾ ਮਿਰੇ ਇਂਤਿਜ਼ਾਰ ਮੇਂ ਹੈ,
ਔਰ ਏਸ਼ਿਯਾਈ,
ਕ਼ਦੀਮ ਖ਼੍ਵਾਜਾ-ਸਰਾਓਂ ਕੀ ਇਕ ਨਝ਼ਾਦ-ਏ ਕਾਹਿਲ,
ਅਜਲ ਕੀ ਰਾਹੋਂ ਪੇ ਤੇਜ਼-ਗਾਮੀ ਸੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹੈਂ"—
ਮਗਰ ਯੇ ਹਿਂਦੀ
ਗੁਰਿਸ੍ਨਾ‐ਓ‐ਪਾ ਬਰਹਨਾ ਹਿਂਦੀ
ਜੋ ਸਾਲਿਕ-ਏ ਰਾਹ ਹੈਂ
ਮਗਰ ਰਾਹ‐ਓ‐ਰਸ੍ਮ-ਏ ਮਂਜ਼ਿਲ ਸੇ ਬੇ-ਖ਼ਬਰ ਹੈਂ
ਘਰੋਂ ਕੋ ਵੀਰਾਨ ਕਰ-ਕੇ,
ਲਾਖੋਂ ਸੁੂਬਤੋਂ ਸਹ-ਕੇ
ਔਰ ਅਪਨਾ ਲਹੂ ਬਹਾ-ਕਰ
ਅਗਰ ਕਭੀ ਸੋਚਤੇ ਹੈਂ ਕੁਛ ਤੋ ਯਹੀ,
—ਕਿ ਸ਼ਾਯਦ ਉਂਹੀ ਕੇ ਬਾਜ਼ੂ
ਨਜਾਤ ਦਿਲਵਾ ਸਕੇਂਗੇ ਮਸ਼ਰਿਕ਼ ਕੋ
ਗ਼ੈਰ ਕੇ ਬੇ-ਪਨਾਹ ਬਿਫਰੇ ਹੁਏ ਸਿਤਮ ਸੇ—
ਯੇ ਸੋਚਤੇ ਹੈਂ:
—ਯੇ ਹਾਦਿਸਾ ਹੀ ਕਿ ਜਿਸ ਨੇ ਫੇਂਕਾ ਹੈ
ਲਾ-ਕੇ ਉਨ ਕੋ ਤਿਰੇ ਵਤਨ ਮੇਂ
ਵੋ ਆਂਚ ਬਨ ਜਾਏ,
ਜਿਸ ਸੇ ਫੁਂਕ ਜਾਏ,
ਵੋ ਜਰਾਸੀਮ ਕਾ ਅਖਾੜਾ,
ਜਹਾਁ ਸੇ ਹਰ ਬਾਰ ਜਂਗ ਕੀ ਬੂ-ਏ ਤੁਂਦ ਉਠਤੀ ਹੈ
ਔਰ ਦੁਨਿਯਾ ਮੇਂ ਫੈਲਤੀ ਹੈ!—
ਮੈਂ ਜਾਨਤਾ ਹੂਁ
ਮਿਰੇ ਬਹੁਤ ਸੇ ਰਫ਼ੀਕ਼
ਅਪਨੀ ਉਦਾਸ, ਬੇ-ਕਾਰ ਜ਼ਿਂਦਗੀ ਕੇ
ਦਿਰਾਜ਼‐ਓ‐ਤਾਰੀਕ ਫ਼ਾਸਿਲੋਂ ਮੇਂ
ਕਭੀ ਕਭੀ ਭੇੜਿਯੋਂ ਕੇ ਮਾਨਿਂਦ
ਆ ਨਿਕਲਤੇ ਹੈਂ, ਰਹਗੁਜ਼ਾਰੋਂ ਪੇ
ਜੁਸ੍ਤਜੂ ਮੇਂ ਕਿਸੀ ਕੇ ਦੋ "ਸਾਕ਼-ਏ ਸਂਦਲੀਂ" ਕੀ!
ਕਭੀ ਦਰੀਚੋਂ ਕੀ ਓਟ ਮੇਂ
ਨਾ-ਤਵਾਁ ਪਤਂਗੋਂ ਕੀ ਫੜ੍ਫੜਾਹਟ ਪੇ
ਹੋਸ਼ ਸੇ ਬੇ-ਨਿਯਾਜ਼ ਹੋ-ਕਰ ਵੋ ਟੂਟਤੇ ਹੈਂ;
ਵੋ ਦਸ੍ਤ-ਏ ਸਾਇਲ
ਜੋ ਸਾਮਨੇ ਉਨ ਕੇ ਫੈਲਤਾ ਹੈ
ਇਸ ਆਰ੍ਜ਼ੂ ਮੇਂ
ਕਿ ਉਨ ਕੀ ਬਖ਼੍ਸ਼ਿਸ਼ ਸੇ
ਪਾਰਾ-ਏ ਨਾਨ, ਮਨ‐ਓ‐ਸਲਵਾ ਕਾ ਰੂਪ ਭਰ ਲੇ,
ਵਹੀ ਕਭੀ ਅਪਨੀ ਨਾਜ਼ੁਕੀ ਸੇ
ਵੋ ਰਹ ਸੁਝਾਤਾ ਹੈ
ਜਿਸ ਕੀ ਮਂਜ਼ਿਲ ਪੇ ਸ਼ੌਕ਼ ਕੀ ਤਿਸ਼੍ਨਗੀ ਨਹੀਂ ਹੈ!
ਤੂ ਇਨ ਮਨਾਜ਼ਿਰ ਕੋ ਦੇਖਤੀ ਹੈ!
ਤੂ ਸੋਚਤੀ ਹੈ:
—ਯੇ ਸਂਗਦਿਲ, ਅਪਨੀ ਬੁਜ਼-ਦਿਲੀ ਸੇ
ਫ਼ਰਂਗਿਯੋਂ ਕੀ ਮੁਹਬ੍ਬਤ-ਏ ਨਾ-ਰਵਾ ਕੀ ਜ਼ਂਜੀਰ ਮੇਂ ਬਂਧੇ ਹੈਂ
ਉਂਹੀ ਕੇ ਦਮ ਸੇ ਯੇ ਸ਼ਹਰ ਉਬਲਤਾ ਹੁਆ ਸਾ ਨਾਸੂਰ ਬਨ ਰਹਾ ਹੈ—!
ਮੁਹਬ੍ਬਤ-ਏ ਨਾ-ਰਵਾ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਬਸ ਏਕ ਜ਼ਂਜੀਰ,
ਏਕ ਹੀ ਆਹਨੀ ਕਮਂਦ-ਏ ਅਜ਼ੀਮ
ਫੈਲੀ ਹੁਈ ਹੈ,
ਮਸ਼ਰਿਕ਼ ਕੇ ਇਕ ਕਿਨਾਰੇ ਸੇ ਦੂਸਰੇ ਤਕ,
ਮਿਰੇ ਵਤਨ ਸੇ ਤਿਰੇ ਵਤਨ ਤਕ,
ਬਸ ਏਕ ਹੀ ਅਂਕਬੂਤ ਕਾ ਜਾਲ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਮੇਂ
ਹਮ ਏਸ਼ਿਯਾਈ ਅਸੀਰ ਹੋ-ਕਰ ਤੜਪ ਰਹੇ ਹੈਂ!
ਮੁਗ਼ੂਲ ਕੀ ਸੁਬ੍ਹ-ਏ ਖ਼ੂਁ-ਫ਼ਿਸ਼ਾਁ ਸੇ
ਫ਼ਰਂਗ ਕੀ ਸ਼ਾਮ-ਏ ਜਾਁ-ਸਿਤਾਁ ਤਕ!
ਤੜਪ ਰਹੇ ਹੈਂ
ਬਸ ਏਕ ਹੀ ਦਰ੍ਦ-ਏ ਲਾ-ਦਵਾ ਮੇਂ,
ਔਰ ਅਪਨੇ ਆਲਾਮ-ਏ ਜਾਁ-ਗੁਜ਼ਾ ਕੇ
ਇਸ ਇਸ਼੍ਤਿਰਾਕ-ਏ ਗਿਰਾਁ-ਬਹਾ ਨੇ ਭੀ
ਹਮ ਕੋ ਇਕ ਦੂਸਰੇ ਸੇ ਅਬ ਤਕ
ਕ਼ਰੀਬ ਹੋਨੇ ਨਹੀਂ ਦਿਯਾ ਹੈ!
§12. ਤੇਲ ਕੇ ਸੌਦਾਗਰ
I Too Have Some Dreams: N. M. Rashed and Modernism in Urdu Poetry
