§25ـ ਗੁਮਾਁ ਕਾ ਮੁਮ੍ਕਿਨ—ਜੋ ਤੂ ਹੈ ਮੈਂ ਹੂਁ!
ਕਰੀਮ ਸੂਰਜ,
ਜੋ ਠਂਡੇ ਪਤ੍ਥਰ ਕੋ ਅਪਨੀ ਗੋਲਾਈ
ਦੇ ਰਹਾ ਹੈ
ਜੋ ਅਪਨੀ ਹਮਵਾਰੀ ਦੇ ਰਹਾ ਹੈ—
(ਵੋ ਠਂਡਾ ਪਤ੍ਥਰ ਜੋ ਮੇਰੇ ਮਾਨਿਂਦ
ਭੂਰੇ ਸਬਜ਼ੋਂ ਮੇਂ
ਦੌਰ-ਏ ਰੇਗ‐ਓ‐ਹਵਾ ਕੀ ਯਾਦੋਂ ਮੇਂ ਲੌਟਤਾ ਹੈ)
ਜੋ ਬਹਤੇ ਪਾਨੀ ਕੋ ਅਪਨੀ ਦਰਯਾ-ਦਿਲੀ ਕੀ
ਸਰਸ਼ਾਰੀ ਦੇ ਰਹਾ ਹੈ
—ਵਹੀ ਮੁਝੇ ਜਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਮਗਰ ਮੁਝੀ ਕੋ ਯੇ ਵਹਮ ਸ਼ਾਯਦ
ਕਿ ਆਪ ਅਪਨਾ ਸੁਬੂਤ ਅਪਨਾ ਜਵਾਬ ਹੂਁ ਮੈਂ!
ਮੁਝੇ ਵੋ ਪਹਚਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਕਿ ਮੇਰੀ ਧੀਮੀ ਸਦਾ
ਜ਼ਮਾਨੇ ਕੀ ਝੀਲ ਕੇ ਦੂਸਰੇ ਕਿਨਾਰੇ
ਸੇ ਆ ਰਹੀ ਹੈ
ਯੇ ਝੀਲ ਵੋ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਕੇ ਊਪਰ
ਹਜ਼ਾਰੋਂ ਇਂਸਾਁ
ਉਫ਼ਕ਼ ਕੇ ਮੁਤਵਾਜ਼ੀ ਚਲ ਰਹੇ ਹੈਂ
ਉਫ਼ਕ਼ ਕੇ ਮੁਤਵਾਜ਼ੀ ਚਲਨੇ-ਵਾਲੋਂ ਕੋ ਪਾਰ ਲਾਤੀ ਹੈ
ਵਕ਼੍ਤ ਲਹਰੇਂ—
ਜਿਂਹੇਂ ਤਮਨ੍ਨਾ, ਮਗਰ, ਸਮਾਵੀ ਖ਼ਿਰਾਮ ਕੀ ਹੋ
ਉਂਹੀ ਕੋ ਪਾਤਾਲ ਜ਼ਮ੍ਜ਼ਮੋਂ ਕੀ ਸਦਾ ਸੁਨਾਤੀ ਹੈਂ
ਵਕ਼੍ਤ ਲਹਰੇਂ
ਉਂਹੀਂ ਡੁਬੋਤੀ ਹੈਂ ਵਕ਼੍ਤ ਲਹਰੇਂ!
ਤਮਾਮ ਮਲ੍ਲਾਹ ਇਸ ਸਦਾ ਸੇ ਸਦਾ ਹਿਰਾਸਾਁ, ਸਦਾ ਗੁਰੀਜ਼ਾਁ
ਕਿ ਝੀਲ ਮੇਂ ਇਕ ਉਮੂਦ ਕਾ ਚੋਰ ਛੁਪ-ਕੇ ਬੈਠਾ ਹੈ
ਉਸ ਕੇ ਗੇਸੂ ਉਫ਼ਕ਼ ਕੀ ਛਤ ਸੇ ਲਟਕ ਰਹੇ ਹੈਂ—
ਪੁਕਾਰਤਾ ਹੈ: "ਅਬ ਆਓ, ਆਓ!
ਅਜ਼ਲ ਸੇ ਮੈਂ ਮੁਂਤਜ਼ਰ ਤੁਮ੍ਹਾਰਾ—
ਮੈਂ ਗੁਮ੍ਬਦੋਂ ਕੇ ਤਮਾਮ ਰਾਜ਼ੋਂ ਕੋ ਜਾਨਤਾ ਹੂਁ
ਦਰਖ਼੍ਤ, ਮੀਨਾਰ, ਬੁਰ੍ਜ, ਜ਼ੀਨੇ ਮਿਰੇ ਹੀ ਸਾਥੀ
ਮਿਰੇ ਹੀ ਮੁਤਵਾਜ਼ੀ ਚਲ ਰਹੇ ਹੈਂ
ਮੈਂ ਹਰ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਕਾ ਆਖ਼ਿਰੀ ਬਸੀਰਾ
ਸਮਂਦਰੋਂ ਪਰ ਜਹਾਜ਼-ਰਾਨੋਂ ਕਾ ਮੈਂ ਕਿਨਾਰਾ
ਅਬ ਆਓ, ਆਓ!
ਤੁਮ੍ਹਾਰੇ ਜੈਸੇ ਕਈ ਫ਼ਸਾਨੋਂ ਕੋ ਮੈਂ ਨੇ ਉਨ ਕੇ
ਅਬਦ ਕੇ ਆਗ਼ੋਸ਼ ਮੇਂ ਉਤਾਰਾ—"
ਤਮਾਮ ਮਲ੍ਲਾਹ ਇਸ ਕੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੇ ਗੁਰੀਜ਼ਾਁ
ਉਫ਼ਕ਼ ਕੀ ਸ਼ਹਰਾਹ-ਏ ਮੁਬ੍ਤਜ਼ਿਲ ਪਰ ਤਮਾਮ ਸਹਮੇ ਹੁਏ ਖ਼ਿਰਾਮਾਁ—
ਮਗਰ ਸਮਾਵੀ ਖ਼ਿਰਾਮ-ਵਾਲੇ
ਜੋ ਪਸ੍ਤ‐ਓ‐ਬਾਲਾ ਕੇ ਆਸ੍ਤਾਁ ਪਰ ਜਮੇ ਹੁਏ ਹੈਂ
ਉਮੂਦ ਕੇ ਇਸ ਤਨਾਬ ਹੀ ਸੇ ਉਤਰ ਰਹੇ ਹੈਂ
ਇਸੀ ਕੋ ਥਾਮੇ ਹੁਏ ਬੁਲਂਦੀ ਪੇ ਚਡ਼ ਰਹੇ ਹੈਂ!
ਇਸੀ ਤਰਹ ਮੈਂ ਭੀ ਸਾਥ ਇਨ ਕੇ ਉਤਰ ਗਯਾ ਹੂਁ
ਔਰ ਐਸੇ ਸਾਹਿਲ ਪਰ ਆ ਲਗਾ ਹੂਁ
ਜਹਾਁ ਖ਼ੁਦਾ ਕੇ ਨਿਸ਼ਾਨ-ਏ ਪਾ ਨੇ ਪਨਾਹ ਲੀ ਹੈ
ਜਹਾਁ ਖ਼ੁਦਾ ਕੀ ਜ਼ੀਫ਼ ਆਂਖੇਂ
ਅਭੀ ਸਲਾਮਤ ਬਚੀ ਹੁਈ ਹੈਂ
ਯਹੀ ਸਮਾਵੀ ਖ਼ਿਰਾਮ ਮੇਰਾ ਨਸੀਬ ਨਿਕਲਾ
ਯਹੀ ਸਮਾਵੀ ਖ਼ਿਰਾਮ ਜੋ ਮੇਰੀ ਆਰ੍ਜ਼ੂ ਥਾ—
ਮਗਰ ਨਜਾਨੇ
ਵੋ ਰਾਸ੍ਤਾ ਕ੍ਯੋਂ ਚੁਨਾ ਥਾ ਮੈਂ ਨੇ
ਕਿ ਜਿਸ ਪੇ ਖ਼ੁਦ ਸੇ ਵਿਸਾਲ ਤਕ ਕਾ ਗੁਮਾਁ ਨਹੀਂ ਹੈ?
ਵੋ ਰਾਸ੍ਤਾ ਕ੍ਯੋਂ ਚੁਨਾ ਥਾ ਮੈਂ ਨੇ
ਜੋ ਰੁਕ ਗਯਾ ਹੈ ਦਿਲੋਂ ਕੇ ਇਬਹਾਮ ਕੇ ਕਿਨਾਰੇ?
ਵਹੀ ਕਿਨਾਰਾ ਕਿ ਜਿਸ ਕੇ ਆਗੇ ਗੁਮਾਁ ਕਾ ਮੁਮ੍ਕਿਨ
ਜੋ ਤੂ ਹੈ ਮੈਂ ਹੂਁ!
ਮਗਰ ਯੇ ਸਚ ਹੈ,
ਮੈਂ ਤੁਝ ਕੋ ਪਾਨੇ ਕੀ (ਖ਼ੁਦ ਕੋ ਪਾਨੇ ਕੀ) ਆਰ੍ਜ਼ੂ ਮੇਂ
ਨਿਕਲ ਪੜਾ ਥਾ
ਉਸ ਏਕ ਮੁਮ੍ਕਿਨ ਕੀ ਜੁਸ੍ਤਜੂ ਮੇਂ
ਜੋ ਤੂ ਹੈ ਮੈਂ ਹੂਁ
ਮੈਂ ਐਸੇ ਚੇਹਰੇ ਕੋ ਧੂਂਡਤਾ ਥਾ
ਜੋ ਤੂ ਹੈ ਮੈਂ ਹੂਁ
ਮੈਂ ਐਸੀ ਤਸ੍ਵੀਰ ਕੇ ਤਆਕ਼ੁਬ ਮੇਂ ਘੂਮਤਾ ਥਾ
ਜੋ ਤੂ ਹੈ ਮੈਂ ਹੂਁ!
ਮੈਂ ਇਸ ਤਆਕ਼ੁਬ ਮੇਂ
ਕਿਤਨੇ ਆਗ਼ਾਜ਼ ਗਿਨ ਚੁਕਾ ਹੂਁ
(ਮੈਂ ਉਸ ਸੇ ਡਰਤਾ ਹੂਁ ਜੋ ਯੇ ਕਹਤਾ
ਹੈ ਮੁਝ ਕੋ ਅਬ ਕੋਈ ਡਰ ਨਹੀਂ ਹੈ)
ਮੈਂ ਇਸ ਤਆਕ਼ੁਬ ਮੇਂ ਕਿਤਨੀ ਗਲਯੋਂ ਸੇ
ਕਿਤਨੇ ਚੌਕੋਂ ਸੇ,
ਕਿਤਨੇ ਗੂਂਗੇ ਮੁਜਸ੍ਸਿਮੋਂ ਸੇ, ਗੁਜ਼ਰ ਗਯਾ ਹੂਁ
ਮੈਂ ਇਸ ਤਆਕ਼ੁਬ ਮੇਂ ਕਿਤਨੇ ਬਾਗ਼ੋਂ ਸੇ,
ਕਿਤਨੀ ਅਂਧੀ ਸ਼ਰਾਬ ਰਾਤੋਂ ਸੇ
ਕਿਤਨੀ ਬਾਹੋਂ ਸੇ,
ਕਿਤਨੀ ਚਾਹਤ ਕੇ ਕਿਤਨੇ ਬਿਫਰੇ ਸਮਂਦਰੋਂ ਸੇ
ਗੁਜ਼ਰ ਗਯਾ ਹੂਁ
ਮੈਂ ਕਿਤਨੀ ਹੋਸ਼‐ਓ‐ਅਮਲ ਕੀ ਸ਼ਮੋਂ ਸੇ,
ਕਿਤਨੇ ਈਮਾਁ ਕੇ ਗੁਂਬਦੋਂ ਸੇ
ਗੁਜ਼ਰ ਗਯਾ ਹੂਁ
ਮੈਂ ਇਸ ਤਆਕ਼ੁਬ ਮੇਂ ਕਿਤਨੇ ਆਗ਼ਾਜ਼ ਕਿਤਨੇ ਅਂਜਾਮ ਗਿਨ ਚੁਕਾ ਹੂਁ—
ਅਬ ਇਸ ਤਆਕ਼ੁਬ ਮੇਂ ਕੋਈ ਦਰ ਹੈ
ਨ ਕੋਈ ਆਤਾ ਹੁਆ ਜ਼ਮਾਨਾ
ਹਰ ਏਕ ਮਂਜ਼ਿਲ ਜੋ ਰਹ ਗਈ ਹੈ
ਫ਼ਕ਼ਤ ਗੁਜ਼ਰਤਾ ਹੁਆ ਫ਼ਸਾਨਾ
ਤਮਾਮ ਰਸ੍ਤੇ, ਤਮਾਮ ਪੂਛੇ ਸਵਾਲ, ਬੇ-ਵਜ਼੍ਨ ਹੋ ਚੁਕੇ ਹੈਂ
ਜਵਾਬ, ਤਾਰੀਖ਼ ਰੂਪ ਧਾਰੇ
ਬਸ ਅਪਨੀ ਤਕਰਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹੈਂ—
"ਜਵਾਬ ਹਮ ਹੈਂ—ਜਵਾਬ ਹਮ ਹੈਂ—
ਹਮੇਂ ਯਕ਼ੀਂ ਹੈ ਜਵਾਬ ਹਮ ਹੈਂ—"
ਯਕ਼ੀਂ ਕੋ ਕੈਸੇ ਯਕ਼ੀਂ ਸੇ ਦੁਹਰਾ ਰਹੇ ਹੈਂ ਕੈਸੇ!
ਮਗਰ ਵੋ ਸਬ ਆਪ ਅਪਨੀ ਜ਼ਿਦ ਹੈਂ
ਤਮਾਮ, ਜੈਸੇ ਗੁਮਾਁ ਕਾ ਮੁਮ੍ਕਿਨ
ਜੋ ਤੂ ਹੈ ਮੈਂ ਹੂਁ!
ਤਮਾਮ ਕੁਂਦੇ (ਤੂ ਜਾਨਤੀ ਹੈ)
ਜੋ ਸਤ੍ਹ-ਏ ਦਰਯਾ ਪੇ ਸਾਥ ਦਰਯਾ ਕੇ ਤੈਰਤੇ ਹੈਂ
ਯੇ ਜਾਨਤੇ ਹੈਂ ਯੇ ਹਾਦਿਸਾ ਹੈ,
ਕਿ ਜਿਸ ਸੇ ਇਨ ਕੋ,
(ਕਿਸੀ ਕੋ) ਕੋਈ ਮਫ਼ਰ ਨਹੀਂ ਹੈ!
ਤਮਾਮ ਕੁਂਦੇ ਜੋ ਸਤ੍ਹ-ਏ ਦਰਯਾ ਪੇ ਤੈਰਤੇ ਹੈਂ,
ਨਹਂਗ ਬਨ੍ਨਾ—ਯੇ ਉਨ ਕੀ ਤਕ਼ਦੀਰ ਮੇਂ ਨਹੀਂ ਹੈ
(ਨਹਂਗ ਕੀ ਇਬ੍ਤਿਦਾ ਮੇਂ ਹੈ ਇਕ ਨਹਂਗ ਸ਼ਾਮਿਲ
ਨਹਂਗ ਕਾ ਦਿਲ ਨਹਂਗ ਕਾ ਦਿਲ!)
ਨ ਉਨ ਕੀ ਤਕ਼ਦੀਰ ਮੇਂ ਹੈ ਫਿਰ ਸੇ ਦਰਖ਼੍ਤ ਬਨ੍ਨਾ
(ਦਰਖ਼੍ਤ ਕੀ ਇਬ੍ਤਿਦਾ ਮੇਂ ਹੈ ਇਕ ਦਰਖ਼੍ਤ ਸ਼ਾਮਿਲ
ਦਰਖ਼੍ਤ ਕਾ ਦਿਲ ਦਰਖ਼੍ਤ ਕਾ ਦਿਲ!)
ਤਮਾਮ ਕੁਂਦੋਂ ਕੇ ਸਾਮਨੇ ਬਂਦ ਵਾਪਸੀ ਕੀ
ਤਮਾਮ ਰਾਹੇਂ
ਵੋ ਸਤ੍ਹ-ਏ ਦਰਯਾ ਪੇ ਜਬ੍ਰ-ਏ ਦਰਯਾ ਸੇ ਤੈਰਤੇ ਹੈਂ
ਅਬ ਇਨ ਕਾ ਅਂਜਾਮ ਘਾਟ ਹੈਂ ਜੋ
ਸਦਾ ਸੇ ਆਗ਼ੋਸ਼ ਵਾ ਕਿਯੇ ਹੈਂ
ਅਬ ਇਨ ਕਾ ਅਂਜਾਮ ਵੋ ਸਫ਼ੀਨੇ
ਅਭੀ ਨਹੀਂ ਜੋ ਸਫ਼ੀਨਾ-ਗਰ ਕੇ ਕ਼ਿਯਾਸ ਮੇਂ ਭੀ
ਅਬ ਇਨ ਕਾ ਅਂਜਾਮ
ਐਸੇ ਔਰਾਕ਼ ਜਿਨ ਪੇ ਹਰ੍ਫ਼-ਏ ਸਿਯਹ ਛਪੇਗਾ
ਅਬ ਇਨ ਕਾ ਅਂਜਾਮ ਵੋ ਕਿਤਾਬੇਂ—
ਕਿ ਜਿਨ ਕੇ ਕ਼ਾਰੀ ਨਹੀਂ, ਨ ਹੋਂਗੇ
ਅਬ ਇਨ ਕਾ ਅਂਜਾਮ ਐਸੇ ਸੂਰਤ-ਗਰੋਂ ਕੇ ਪਰ੍ਦੇ
ਅਭੀ ਨਹੀਂ ਜਿਨ ਕੇ ਕੋਈ ਚੇਹਰੇ
ਕਿ ਉਨ ਪੇ ਆਂਸੂ ਕੇ ਰਂਗ ਉਤ੍ਰੇਂ,
ਔਰ ਉਨ ਮੇਂ ਆਯਿਂਦਾ
ਉਨ ਕੇ ਰੋਯਾ ਕੇ ਨਕ਼੍ਸ਼ ਭਰ ਦੇ!
ਗ਼ਰੀਬ ਕੁਂਦੋਂ ਕੇ ਸਾਮਨੇ ਬਂਦ ਵਾਪਸੀ ਕੀ
ਤਮਾਮ ਰਾਹੇਂ
ਬਕ਼ਾ-ਏ ਮੌਹੂਮ ਕੇ ਜੋ ਰਸ੍ਤੇ ਖੁਲੇ ਹੈਂ ਅਬ ਤਕ
ਹੈ ਉਨ ਕੇ ਆਗੇ ਗੁਮਾਁ ਕਾ ਮੁਮ੍ਕਿਨ—
ਗੁਮਾਁ ਕਾ ਮੁਮ੍ਕਿਨ, ਜੋ ਤੂ ਹੈ ਮੈਂ ਹੂਁ!
ਜੋ ਤੂ ਹੈ, ਮੈਂ ਹੂਁ!
§24. ਤਲਬ ਕੇ ਤਲੇ
I Too Have Some Dreams: N. M. Rashed and Modernism in Urdu Poetry
