§26ـ ਹਸਨ ਕੂਜ਼ਾ-ਗਰ
ਜਹਾਁ-ਜ਼ਾਦ, ਨੀਚੇ ਗਲੀ ਮੇਂ ਤਿਰੇ ਦਰ ਕੇ ਆਗੇ
ਯੇ ਮੈਂ ਸੋਖ਼੍ਤਾ-ਸਰ ਹਸਨ ਕੂਜ਼ਾ-ਗਰ ਹੂਁ!
ਤੁਝੇ ਸੁਬ੍ਹ ਬਾਜ਼ਾਰ ਮੇਂ ਬੂਡ਼ੇ ਅਤਤਾਰ ਯੂਸਿਫ਼
ਕੀ ਦੁਕਕਾਨ ਪਰ ਮੈਂ ਨੇ ਦੇਖਾ
ਤੋ ਤੇਰੀ ਨਿਗਾਹੋਂ ਮੇਂ ਵੋ ਤਾਬਨਾਕੀ
ਥੀ ਮੈਂ ਜਿਸ ਕੀ ਹਸਰਤ ਮੇਂ ਨੌ ਸਾਲ ਦੀਵਾਨਾ ਫਿਰਤਾ ਰਹਾ ਹੂਁ
ਜਹਾਁ-ਜ਼ਾਦ, ਨੌ ਸਾਲ ਦੀਵਾਨਾ ਫਿਰਤਾ ਰਹਾ ਹੂਁ!
ਯੇ ਵੋ ਦੌਰ ਥਾ ਜਿਸ ਮੇਂ ਮੈਂ ਨੇ
ਕਭੀ ਅਪਨੇ ਰਂਜੂਰ ਕੂਜ਼ੋਂ ਕੀ ਜਾਨਿਬ
ਪਲਟ-ਕਰ ਨ ਦੇਖਾ—
ਵੋ ਕੂਜ਼ੇ ਮਿਰੇ ਦਸ੍ਤ-ਏ ਚਾਬੁਕ ਕੇ ਪੁਤਲੇ
ਗਿਲ‐ਓ‐ਰਂਗ‐ਓ‐ਰੌਗ਼ਨ ਕੀ ਮਖ਼ਲੂਕ਼-ਏ ਬੇ-ਜਾਁ
ਵੋ ਸਰ-ਗੋਸ਼ਿਯੋਂ ਮੇਂ ਯੇ ਕਹਤੇ:
"ਹਸਨ ਕੂਜ਼ਾ-ਗਰ ਅਬ ਕਹਾਁ ਹੈ?
ਵੋ ਹਮ ਸੇ, ਖ਼ੁਦ ਅਪਨੇ ਅਮਲ ਸੇ,
ਖ਼ੁਦਾਵਂਦ ਬਨ-ਕਰ ਖ਼ੁਦਾਓਂ ਕੇ ਮਾਨਿਂਦ ਹੈ ਰੂ-ਏ ਗਰ੍ਦਾਂ!"
ਜਹਾਁ-ਜ਼ਾਦ ਨੌ ਸਾਲ ਕਾ ਦੌਰ ਯੂਁ ਮੁਝ ਪੇ ਗੁਜ਼ਰਾ
ਕਿ ਜੈਸੇ ਕਿਸੀ ਸ਼ਹਰ-ਏ ਮਦਫ਼ੂਨ ਪਰ ਵਕ਼੍ਤ ਗੁਜ਼ਰੇ;
ਤਗ਼ਾਰੋਂ ਮੇਂ ਮਿਟਟੀ
ਕਭੀ ਜਿਸ ਕੀ ਖ਼ੁਸ਼-ਬੂ ਸੇ ਵਾ-ਰਫ਼੍ਤਾ ਹੋਤਾ ਥਾ ਮੇਂ
ਸਂਗ-ਬਸ੍ਤਾ ਪੜੀ ਥੀ
ਸੁਰਾਹੀ‐ਓ‐ਮੀਨਾ‐ਓ‐ਜਾਮ‐ਓ‐ਸਬੂ ਔਰ ਫ਼ਾਨੂਸ‐ਓ‐ਗੁਲਦਾਁ
ਮਿਰੀ ਹੇਚ-ਮਾਯਾ ਮੀਸ਼ਤ ਕੇ, ਇਜ਼੍ਹਾਰ-ਏ ਫ਼ਨ ਕੇ ਸਹਾਰੇ
ਸ਼ਿਕਸ੍ਤਾ ਪੜੇ ਥੇ
ਮੈਂ ਖ਼ੁਦ, ਮੈਂ ਹਸਨ ਕੂਜ਼ਾ-ਗਰ ਪਾ ਬ ਗਿਲ, ਖ਼ਾਕ ਬਰ ਸਰ, ਬਰਹਨਾ,
ਸਰ-ਏ "ਚਾਕ" ਝ਼ੂਲੀਦਾ ਮੂ, ਸਰ ਬਜ਼ਾਨੂ,
ਕਿਸੀ ਗ਼ਮਜ਼ਦਾ ਦੇਵਤਾ ਕੀ ਤਰਹ ਵਾਹਿਮਾ ਕੇ
ਗਿਲ‐ਓ‐ਲਾ ਸੇ ਖ਼੍ਵਾਬੋਂ ਕੇ ਸੈਯਾਲ ਕੂਜ਼ੇ ਬਨਾਤਾ ਰਹਾ ਥਾ—
ਜਹਾਁ-ਜ਼ਾਦ, ਨੌ ਸਾਲ ਪਹਲੇ
ਤੂ ਨਾ-ਦਾਁ ਥੀ ਲੇਕਿਨ ਤੁਝੇ ਯੇ ਖ਼ਬਰ ਥੀ
ਕਿ ਮੈਂ ਨੇ, ਹਸਨ ਕੂਜ਼ਾ-ਗਰ ਨੇ
ਤਿਰੀ ਕ਼ਾਫ਼ ਕੀ ਸੀ ਉਫ਼ਕ਼-ਤਾਬ ਆਂਖੋਂ
ਮੇਂ ਦੇਖੀ ਹੈ ਵੋ ਤਾਬਨਾਕੀ ਕਿ ਜਿਸ ਸੇ ਮਿਰੇ ਜਿਸ੍ਮ‐ਓ‐ਜਾਁ, ਅਬ੍ਰ‐ਓ‐ਮਹਤਾਬ ਕਾ
ਰਹਗੁਜ਼ਰ ਬਨ ਗਏ ਥੇ
ਜਹਾਁ-ਜ਼ਾਦ ਬਗ਼ਦਾਦ ਕੀ ਖ਼੍ਵਾਬ ਗੂਁ ਰਾਤ,
ਵੋ ਰੋਦ-ਏ ਦਜ੍ਲਾ ਕਾ ਸਾਹਿਲ,
ਵੋ ਕਸ਼ਤੀ, ਵੋ ਮਲ੍ਲਾਹ ਕੀ ਬਂਦ ਆਂਖੇਂ,
ਕਿਸੀ ਖ਼ਸ੍ਤਾ-ਜਾਁ, ਰਂਜ੍ਬਰ, ਕੂਜ਼ਾ-ਗਰ ਕੇ ਲਿਏ
ਏਕ ਹੀ ਰਾਤ ਵੋ ਕਹਰੁਬਾ ਥੀ
ਕਿ ਜਿਸ ਸੇ ਅਭੀ ਤਕ ਹੈ ਪੈਵਸ੍ਤ ਉਸ ਕਾ ਵੁਜੂਦ—
ਉਸ ਕੀ ਜਾਁ, ਉਸ ਕਾ ਪੈਕਰ
ਮਗਰ ਏਕ ਹੀ ਰਾਤ ਕਾ ਜ਼ੌਕ਼ ਦਰਯਾ ਕੀ ਵੋ ਲਹਰ ਨਿਕਲਾ
ਹਸਨ ਕੂਜ਼ਾ-ਗਰ ਜਿਸ ਮੇਂ ਡੂਬਾ ਤੋ ਉਭ੍ਰਾ ਨਹੀਂ ਹੈ!
ਜਹਾਁ-ਜ਼ਾਦ, ਉਸ ਦੌਰ ਮੇਂ ਰੋਜ਼, ਹਰ ਰੋਜ਼
ਵੋ ਸੋਖ਼੍ਤਾ-ਬਖ਼੍ਤ ਆ-ਕਰ
ਮੁਝੇ ਦੇਖਤੀ ਚਾਕ ਪਰ ਪਾ ਬ-ਗਿਲ, ਸਰ ਬਜ਼ਾਨੂ,
ਤੋ ਸ਼ਾਨੋਂ ਸੇ ਮੁਝ ਕੋ ਹਿਲਾਤੀ—
(ਵਹੀ ਚਾਕ ਜੋ ਸਾਲਹਾਸਾਲ ਜੀਨੇ ਕਾ ਤਂਹਾ ਸਹਾਰਾ ਰਹਾ ਥਾ!)
ਵੋ ਸ਼ਾਨੋਂ ਸੇ ਮੁਝ ਕੋ ਹਿਲਾਤੀ:
"ਹਸਨ ਕੂਜ਼ਾ-ਗਰ ਹੋਸ਼ ਮੇਂ ਆ
ਹਸਨ ਅਪਨੇ ਵੀਰਾਨ ਘਰ ਪਰ ਨਜ਼ਰ ਕਰ
ਯੇ ਬਚਚੋਂ ਕੇ ਤਨ੍ਨੂਰ ਕ੍ਯੋਂਕਰ ਭਰੇਂਗੇ?
ਹਸਨ, ਐ ਮੁਹਬ੍ਬਤ ਕੇ ਮਾਰੇ
ਮੁਹਬ੍ਬਤ ਅਮੀਰੋਂ ਕੀ ਬਾਜ਼ੀ,
ਹਸਨ, ਅਪਨੇ ਦੀਵਾਰ‐ਓ‐ਦਰ ਪਰ ਨਜ਼ਰ ਕਰ"
ਮਿਰੇ ਕਾਨ ਮੇਂ ਯੇ ਨਵਾ-ਏ ਹਜ਼ੀਂ ਯੂਁ ਥੀ ਜੈਸੇ
ਕਿਸੀ ਡੂਬਤੇ ਸ਼ਖ਼੍ਸ ਕੋ ਜ਼ੇਰ-ਏ ਗਿਰ੍ਦਾਬ ਕੋਈ ਪੁਕਾਰੇ!
ਵੋ ਅਸ਼੍ਕੋਂ ਕੇ ਅਂਬਾਰ ਫੂਲੋਂ ਕੇ ਅਂਬਾਰ ਥੇ ਹਾਁ
ਮਗਰ ਮੈਂ ਹਸਨ ਕੂਜ਼ਾ-ਗਰ ਸ਼ਹਰ-ਏ ਔਹਾਮ ਕੇ ਉਨ
ਖ਼ਰਾਬੋਂ ਕਾ ਮਜਜ਼ੂਬ ਥਾ ਜਿਨ
ਮੇਂ ਕੋਈ ਸਦਾ ਕੋਈ ਜੁਂਬਿਸ਼
ਕਿਸੀ ਮੁਰ੍ਗ਼-ਏ ਪਰ੍ਰਾਂ ਕਾ ਸਾਯਾ
ਕਿਸੀ ਜ਼ਿਂਦਗੀ ਕਾ ਨਿਸ਼ਾਁ ਤਕ ਨਹੀਂ ਥਾ!
ਜਹਾਁ-ਜ਼ਾਦ, ਮੇਂ ਆਜ ਤੇਰੀ ਗਲੀ ਮੇਂ
ਯਹਾਁ ਰਾਤ ਕੀ ਸਰ੍ਦ-ਗੂਁ ਤੀਰਗੀ ਮੇਂ
ਤਿਰੇ ਦਰ ਕੇ ਆਗੇ ਖੜਾ ਹੂਁ
ਸਰ‐ਓ‐ਮੂ ਪਰੇਸ਼ਾਁ
ਦਰੀਚੇ ਸੇ ਵੋ ਕ਼ਾਫ਼ ਕੀ ਸੀ ਤਿਲਿਸ੍ਮੀ ਨਿਗਾਹੇਂ
ਮੁਝੇ ਆਜ ਫਿਰ ਝਾਂਕਤੀ ਹੈਂ
ਜ਼ਮਾਨਾ, ਜਹਾਁ-ਜ਼ਾਦ ਵੋ ਚਾਕ ਹੈ ਜਿਸ ਪੇ ਮੀਨਾ‐ਓ‐ਜਾਮ‐ਓ‐ਸਬੂ
ਔਰ ਫ਼ਾਨੂਸ‐ਓ‐ਗੁਲਦਾਁ
ਕੇ ਮਾਨਿਂਦ ਬਨਤੇ ਬਿਗੜਤੇ ਹੈਂ ਇਂਸਾਁ
ਮੈਂ ਇਂਸਾਁ ਹੂਁ ਲੇਕਿਨ
ਯੇ ਨੌ ਸਾਲ ਜੋ ਗ਼ਮ ਕੇ ਕ਼ਾਲਿਬ ਮੇਂ ਗੁਜ਼ਰੇ!
ਹਸਨ ਕੂਜ਼ਾ-ਗਰ ਆਜ ਇਕ ਤੋਦਾ-ਏ ਖ਼ਾਕ ਹੈ ਜਿਸ
ਮੇਂ ਨਮ ਕਾ ਅਸਰ ਤਕ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਜਹਾਁ-ਜ਼ਾਦ ਬਾਜ਼ਾਰ ਮੇਂ ਸੁਬ੍ਹ ਅਤਤਾਰ ਯੂਸਿਫ਼
ਕੀ ਦੁਕਕਾਨ ਪਰ ਤੇਰੀ ਆਂਖੇਂ
ਫਿਰ ਇਕ ਬਾਰ ਕੁਛ ਕਹ ਗਈ ਹੈਂ
ਇਨ ਆਂਖੋਂ ਕੀ ਤਾਬਿਂਦਾ ਸ਼ੋਖ਼ੀ
ਸੇ ਉਟ੍ਠੀ ਹੈ ਫਿਰ ਤੋਦਾ-ਏ ਖ਼ਾਕ ਮੇਂ ਨਮ ਕੀ ਹਲਕੀ ਸੀ ਲਰ੍ਜ਼ਿਸ਼
ਯਹੀ ਸ਼ਾਯਦ ਇਸ ਖ਼ਾਕ ਕੋ ਗਿਲ ਬਨਾ ਦੇ!
ਤਮਨ੍ਨਾ ਕੀ ਵੁਸ੍ਅਤ ਕੀ ਕਿਸ ਕੋ ਖ਼ਬਰ ਹੈ, ਜਹਾਁ-ਜ਼ਾਦ ਲੇਕਿਨ
ਤੂ ਚਾਹੇ ਤੋ ਬਨ ਜਾਊਁ ਮੇਂ ਫਿਰ
ਵਹੀ ਕੂਜ਼ਾ-ਗਰ ਜਿਸ ਕੇ ਕੂਜ਼ੇ
ਥੇ ਹਰ ਕਾਖ਼‐ਓ‐ਕੂ ਔਰ ਹਰ ਸ਼ਹਰ‐ਓ‐ਕ਼ਰ੍ਯਾ ਕੀ ਨਾਜ਼ਿਸ਼
ਥੇ ਜਿਨ ਸੇ ਅਮੀਰ‐ਓ‐ਗਦਾ ਕੇ ਮੁਸਾਕਿਨ ਦਰਖ਼ਸ਼ਾਁ
ਤਮਨ੍ਨਾ ਕੀ ਵੁਸ੍ਅਤ ਕੀ ਕਿਸ ਕੋ ਖ਼ਬਰ ਹੈ
ਜਹਾਁ-ਜ਼ਾਦ ਲੇਕਿਨ
ਤੂ ਚਾਹੇ ਤੋ ਮੈਂ ਫਿਰ ਪਲਟ ਜਾਊਁ ਉਨ ਅਪਨੇ ਮਹਜੂਰ ਕੂਜ਼ੋਂ ਕੀ ਜਾਨਿਬ
ਗਿਲ‐ਓ‐ਲਾ ਕੇ ਸੂਖੇ ਤਗ਼ਾਰੋਂ ਕੀ ਜਾਨਿਬ
ਮੀਸ਼ਤ ਕੇ, ਇਜ਼੍ਹਾਰ-ਏ ਫ਼ਨ ਕੇ ਸਹਾਰੋਂ ਕੀ ਜਾਨਿਬ
ਕਿ ਮੈਂ ਉਸ ਗਿਲ‐ਓ‐ਲਾ ਸੇ, ਉਸ ਰਂਗ‐ਓ‐ਰੌਗ਼ਨ
ਸੇ ਫਿਰ ਵੋ ਸ਼ਰਾਰੇ ਨਿਕਾਲੂਁ ਕਿ ਜਿਨ ਸੇ
ਦਿਲੋਂ ਕੇ ਖ਼ਰਾਬੇ ਹੋਂ ਰੋਸ਼ਨ!
§25. ਗੁਮਾਁ ਕਾ ਮੁਮ੍ਕਿਨ—ਜੋ ਤੂ ਹੈ ਮੈਂ ਹੂਁ!
I Too Have Some Dreams: N. M. Rashed and Modernism in Urdu Poetry
