§28ـ ਹਸਨ ਕੂਜ਼ਾ-ਗਰ ੩
ਜਹਾਨ-ਜ਼ਾਦ,
ਵੋ ਹਲਬ ਕੀ ਕਾਰਵਾਂ-ਸਰਾ ਕਾ ਹੌਜ਼, ਰਾਤ ਵੋ ਸੁਕੂਤ
ਜਿਸ ਮੇਂ ਏਕ ਦੂਸਰੇ ਸੇ ਹਮ-ਕਿਨਾਰ ਤੈਰਤੇ ਰਹੇ
ਮੁਹੀਤ ਜਿਸ ਤਰਹ ਹੋ ਦਾਇਰੇ ਕੇ ਗਿਰ੍ਦ ਹਲ੍ਕ਼ਾ-ਜ਼ਨ
ਤਮਾਮ ਰਾਤ ਤੈਰਤੇ ਰਹੇ ਥੇ ਹਮ
ਹਮ ਏਕ ਦੂਸਰੇ ਕੇ ਜਿਸ੍ਮ‐ਓ‐ਜਾਁ ਸੇ ਲਗ-ਕੇ
ਤੈਰਤੇ ਰਹੇ ਥੇ ਏਕ ਸ਼ਾਦ-ਕਾਮ ਖ਼ੌਫ਼ ਸੇ
ਕਿ ਜੈਸੇ ਪਾਨੀ ਆਂਸੁਓਂ ਮੇਂ ਤੈਰਤਾ ਰਹੇ
ਹਮ ਏਕ ਦੂਸਰੇ ਸੇ ਮੁਤ੍ਮਇਨ ਜ਼ਵਾਲ-ਏ ਉਮ੍ਰ ਕੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼
ਤੈਰਤੇ ਰਹੇ
ਤੂ ਕਹ ਉਠੀ: "ਹਸਨ ਯਹਾਁ ਭੀ ਖੇਂਚ ਲਾਈ
ਜਾਁ ਕੀ ਤਿਸ਼੍ਨਗੀ ਤੁਝੇ!"
(ਲੋ ਅਪਨੀ ਜਾਁ ਕੀ ਤਿਸ਼੍ਨਗੀ ਕੋ ਯਾਦ ਕਰ ਰਹਾ ਥਾ ਮੈਂ
ਕਿ ਮੇਰਾ ਹਲ੍ਕ਼ ਆਂਸੁਓਂ ਕੀ ਬੇ-ਬਹਾ ਸਖ਼ਾਵਤੋਂ
ਸੇ ਸ਼ਾਦ-ਕਾਮ ਹੋ ਗਯਾ!)
ਮਗਰ ਯੇ ਵਹਮ ਦਿਲ ਮੇਂ ਤੈਰਨੇ ਲਗਾ ਕਿ ਹੋ ਨ ਹੋ
ਮਿਰਾ ਬਦਨ ਕਹੀਂ ਹਲਬ ਕੇ ਹੌਜ਼ ਹੀ ਮੇਂ ਰਹ ਗਯਾ—
ਨਹੀਂ, ਮੁਝੇ ਦੂਈ ਕਾ ਵਾਹਿਮਾ ਨਹੀਂ
ਕਿ ਅਬ ਭੀ ਰਬ੍ਤ-ਏ ਜਿਸ੍ਮ‐ਓ‐ਜਾਁ ਕਾ ਏਤਬਾਰ ਹੈ ਮੁਝੇ
ਯਹੀ ਵੋ ਏਤਬਾਰ ਥਾ
ਕਿ ਜਿਸ ਨੇ ਮੁਝ ਕੋ ਆਪ ਮੇਂ ਸਮੋ ਦਿਯਾ—
ਮੈਂ ਸਬ ਸੇ ਪਹਲੇ "ਆਪ" ਹੂਁ
ਅਗਰ ਹਮੀਂ ਹੋਂ—ਤੂ ਹੋ ਔਰ ਮੈਂ ਹੂਁ—ਫਿਰ ਭੀ ਮੈਂ
ਹਰ ਏਕ ਸ਼ੈ ਸੇ ਪਹਲੇ ਆਪ ਹੂਁ!
ਅਗਰ ਮੈਂ ਜ਼ਿਂਦਾ ਹੂਁ ਤੋ ਕੈਸੇ "ਆਪ" ਸੇ ਦਗ਼ਾ ਕਰੂਁ?
ਕਿ ਤੇਰੀ ਜੈਸੀ ਔਰਤੇਂ, ਜਹਾਨ-ਜ਼ਾਦ,
ਐਸੀ ਉਲ੍ਝਨੇਂ ਹੈਂ
ਜਿਨ ਕੋ ਆਜ ਤਕ ਕੋਈ ਨਹੀਂ "ਸੁਲਝ" ਸਕਾ
ਜੋ ਮੈਂ ਕਹੂਁ ਕਿ ਮੈਂ "ਸੁਲਝ" ਸਕਾ ਤੋ ਸਰ੍ਬਸਰ
ਫ਼ਰੇਬ ਅਪਨੇ ਆਪ ਸੇ!
ਕਿ ਔਰਤੋਂ ਕੀ ਸਾਖ਼੍ਤ ਹੈ ਵੋ ਤਂਜ਼ ਅਪਨੇ ਆਪ ਪਰ
ਜਵਾਬ ਜਿਸ ਕਾ ਹਮ ਨਹੀਂ—
(ਲਬੀਬ ਕੌਨ ਹੈ? ਤਮਾਮ ਰਾਤ ਜਿਸ ਕਾ ਜ਼ਿਕ੍ਰ
ਤੇਰੇ ਲਬ ਪੇ ਥਾ—
ਵੋ ਕੌਨ ਤੇਰੇ ਗੇਸੁਓਂ ਕੋ ਖੇਂਚਤਾ ਰਹਾ
ਲਬੋਂ ਕੋ ਨੌਚਤਾ ਰਹਾ
ਜੋ ਮੈਂ ਕਭੀ ਨ ਕਰ ਸਕਾ
ਨਹੀਂ ਯੇ ਸਚ ਹੈ—ਮੈਂ ਹੂਁ ਯਾ ਲਬੀਬ ਹੋ
ਰਕ਼ੀਬ ਹੋ ਤੋ ਕਿਸ ਲਿਯੇ ਤਿਰੀ ਖ਼ੁਦ-ਆਗਹੀ ਕੀ ਬੇ-ਰਿਯਾ ਨਿਸ਼ਾਤ-ਏ ਨਾਬ ਕਾ
ਜੋ ਸਦ ਨਵਾ‐ਓ‐ਯਕ ਨਵਾ ਖ਼ਿਰਾਮ-ਏ ਸੁਬ੍ਹ ਕੀ ਤਰਹ
ਲਬੀਬ ਹਰ ਨਵਾ-ਏ ਸਾਜ਼-ਗਾਰ ਕੀ ਨਫ਼ੀ ਸਹੀ!)
ਮਗਰ ਹਮਾਰਾ ਰਾਬ੍ਤਾ ਵਿਸਾਲ-ਏ ਆਬ‐ਓ‐ਗਿਲ ਨਹੀਂ, ਨ ਥਾ ਕਭੀ
ਵੁਜੂਦ-ਏ ਆਦਮੀ ਸੇ ਆਬ‐ਓ‐ਗਿਲ ਸਦਾ ਬਿਰੂਁ ਰਹੇ
ਨ ਹਰ ਵਿਸਾਲ-ਏ ਆਬ‐ਓ‐ਗਿਲ ਸੇ ਕੋਈ ਜਾਮ ਯਾ ਸਬੂ ਹੀ ਬਨ ਸਕਾ
ਜੋ ਇਨ ਕਾ ਏਕ ਵਾਹਿਮਾ ਹੀ ਬਨ ਸਕੇ ਤੋ ਬਨ ਸਕੇ!
ਜਹਾਨ-ਜ਼ਾਦ,
ਏਕ ਤੂ ਔਰ ਏਕ ਵੋ ਔਰ ਏਕ ਮੈਂ
ਯੇ ਤੀਨ ਜ਼ਾਵਿਯੇ ਕਿਸੀ ਮੁਸਲ੍ਲਸ-ਏ ਕ਼ਦੀਮ ਕੇ
ਹਮੇਸ਼ਾ ਘੂਮਤੇ ਰਹੇ
ਕਿ ਜੈਸੇ ਮੇਰਾ ਚਾਕ ਘੂਮਤਾ ਰਹਾ
ਮਗਰ ਨ ਅਪਨੇ ਆਪ ਕਾ ਕੋਈ ਸੁਰਾਗ਼ ਪਾ ਸਕੇ—
ਮੁਸਲ੍ਲਸ-ਏ ਕ਼ਦੀਮ ਕੋ ਮੈਂ ਤੋੜ ਦੂਁ, ਜੋ ਤੂ ਕਹੇ, ਮਗਰ ਨਹੀਂ
ਜੋ ਸਿਹਰ ਮੁਝ ਪੇ ਚਾਕ ਕਾ ਵਹੀ ਹੈ ਇਸ ਮੁਸਲ੍ਲਸ-ਏ ਕ਼ਦੀਮ ਕਾ
ਨਿਗਾਹੇਂ ਮੇਰੇ ਚਾਕ ਕੀ ਜੋ ਮੁਝ ਕੋ ਦੇਖਤੀ ਹੈਂ
ਘੂਮਤੇ ਹੁਏ
ਸਬੂ‐ਓ‐ਜਾਮ ਪਰ ਤਿਰਾ ਬਦਨ, ਤਿਰਾ ਹੀ ਰਂਗ, ਤੇਰੀ ਨਾਜ਼ੁਕੀ
ਬਰਸ ਪੜੀ
ਵੋ ਕੀਮਿਯਾ-ਗਰੀ ਤਿਰੇ ਜਮਾਲ ਕੀ ਬਰਸ ਪੜੀ
ਮੈਂ ਸੈਲ-ਏ ਨੂਰ-ਏ ਅਂਦਰੂਁ ਸੇ ਧੁਲ ਗਯਾ!
ਮਿਰੇ ਦਿਰੂਁ ਕੀ ਖ਼ਲ੍ਕ਼ ਯੂਁ ਗਲੀ ਗਲੀ ਨਿਕਲ ਪੜੀ
ਕਿ ਜੈਸੇ ਸੁਬ੍ਹ ਕੀ ਅਜ਼ਾਁ ਸੁਨਾਈ ਦੀ!
ਤਮਾਮ ਕੂਜ਼ੇ ਬਨਤੇ ਬਨਤੇ "ਤੂ" ਹੀ ਬਨ-ਕੇ ਰਹ ਗਏ
ਨਸ਼ਾਤ ਇਸ ਵਿਸਾਲ-ਏ ਰਹ-ਗੁਜ਼ਰ ਕੀ ਨਾ-ਗਹਾਁ ਮੁਝੇ ਨਿਗਲ ਗਈ—
ਯਹੀ ਪਯਾਲਾ‐ਓ‐ਸਰਾਹੀ‐ਓ‐ਸਬੂ ਕਾ ਮਰ੍ਹਲਾ ਹੈ ਵੋ
ਕਿ ਜਬ ਖ਼ਮੀਰ-ਏ ਆਬ‐ਓ‐ਗਿਲ ਸੇ ਵੋ ਜੁਦਾ ਹੁਏ
ਤੋ ਉਨ ਕੋ ਸਿਮ੍ਤ-ਏ ਰਾਹ-ਏ ਨੌ ਕਾ ਕਾਮਰਾਨਿਯਾਁ ਮਿਲੇਂ—
(ਮੈਂ ਇਕ ਗ਼ਰੀਬ ਕੂਜ਼ਾ-ਗਰ
ਯੇ ਇਂਤਿਹਾ-ਏ ਮਾਰਿਫ਼ਤ
ਯੇ ਹਰ ਪਯਾਲਾ‐ਓ‐ਸਰਾਹੀ‐ਓ‐ਸਬੂ ਕੀ ਇਂਤਿਹਾ-ਏ ਮਾਰਿਫ਼ਤ
ਮੁਝੇ ਹੋ ਇਸ ਕੀ ਕ੍ਯਾ ਖ਼ਬਰ?)
ਜਹਾਨ-ਜ਼ਾਦ,
ਇਂਤਿਜ਼ਾਰ ਆਜ ਭੀ ਮੁਝੇ ਹੈ ਕ੍ਯੋਂ ਵਹੀ ਮਗਰ
ਜੋ ਨੌ-ਬਰਸ ਕੇ ਦੌਰ-ਏ ਨਾ-ਸਜ਼ਾ ਮੇਂ ਥਾ?
ਅਬ ਇਂਤਿਜ਼ਾਰ ਆਂਸੁਓਂ ਕੇ ਦਜ੍ਲਾ ਕਾ
ਨ ਗੁਮਰਹੀ ਕੀ ਰਾਤ ਕਾ
(ਸ਼ਬ-ਏ ਗੁਨਹ ਕੀ ਲਜ਼੍ਜ਼ਤੋਂ ਕਾ ਇਤਨਾ ਜ਼ਿਕ੍ਰ ਕਰ ਚੁਕਾ
ਵੋ ਖ਼ੁਦ ਗੁਨਾਹ ਬਨ ਗਈਂ!)
ਹਲਬ ਕੀ ਕਾਰਵਾਂ-ਸਰਾ ਕੇ ਹੌਜ਼ ਕਾ, ਨ ਮੌਤ ਕਾ
ਨ ਅਪਨੀ ਇਸ ਸ਼ਿਕਸ੍ਤ-ਖ਼ੁਰ੍ਦਾ ਜ਼ਾਤ ਕਾ
ਇਕ ਇਂਤਿਜ਼ਾਰ-ਏ ਬੇ-ਜ਼ਮਾਁ ਕਾ ਤਾਰ ਹੈ ਬਂਧਾ ਹੁਆ!
ਕਭੀ ਜੋ ਚਂਦ ਸਾਨਿਯੇ ਜ਼ਮਾਨ-ਏ ਬੇ-ਜ਼ਮਾਁ ਮੇਂ ਆ-ਕੇ ਰੁਕ ਗਏ
ਤੋ ਵਕ਼੍ਤ ਕਾ ਯੇ ਬਾਰ ਮੇਰੇ ਸਰ ਸੇ ਭੀ ਉਤਰ ਗਯਾ
ਤਮਾਮ ਰਫ਼੍ਤਾ‐ਓ‐ਗੁਜ਼ਸ਼੍ਤਾ ਸੂਰਤੋਂ, ਤਮਾਮ ਹਾਦਿਸੋਂ
ਕੇ ਸੁਸ੍ਤ ਕ਼ਾਫ਼ਿਲੇ
ਮਿਰੇ ਦਿਰੂਁ ਮੇਂ ਜਾਗ ਉਠੇ
ਮਿਰੇ ਦਿਰੂਁ ਮੇਂ ਇਕ ਜਹਾਨ-ਏ ਬਾਜ਼-ਯਾਫ਼੍ਤਾ ਕੀ ਰੇਲ-ਪੇਲ ਜਾਗ ਉਠੀ
ਬਿਹਿਸ਼੍ਤ ਜੈਸੇ ਜਾਗ ਉਠੇ ਖ਼ੁਦਾ ਕੇ ਲਾ-ਸ਼ੁੂਰ ਮੇਂ!
ਮੈਂ ਜਾਗ ਉਠਾ ਗ਼ਨੂਦਗੀ ਕੀ ਰੇਤ ਪਰ ਪੜਾ ਹੁਆ
ਗ਼ਨੂਦਗੀ ਕੀ ਰੇਤ ਪਰ ਪੜੇ ਹੁਏ ਵੋ ਕੂਜ਼ੇ ਜੋ
—ਮਿਰੇ ਵੁਜੂਦ ਸੇ ਬਿਰੂਁ—
ਤਮਾਮ ਰੇਜ਼ਾ ਰੇਜ਼ਾ ਹੋ-ਕੇ ਰਹ ਗਏ ਥੇ
ਮੇਰੇ ਅਪਨੇ ਆਪ ਸੇ ਫ਼ਿਰਾਕ਼ ਮੇਂ,
ਵੋ ਫਿਰ ਸੇ ਏਕ ਕੁਲ ਬਨੇ (ਕਿਸੀ ਨਵਾ-ਏ ਸਾਜ਼-ਗਾਰ ਕੀ ਤਰਹ)
ਵੋ ਫਿਰ ਸੇ ਏਕ ਰਕ਼੍ਸ-ਏ ਬੇ-ਜ਼ਮਾਁ ਬਨੇ
ਵੋ ਰੋਯਤ-ਏ ਅਜ਼ਲ ਬਨੇ!
§27. ਹਸਨ ਕੂਜ਼ਾ-ਗਰ ੨
I Too Have Some Dreams: N. M. Rashed and Modernism in Urdu Poetry
