§29ـ ਹਸਨ ਕੂਜ਼ਾ-ਗਰ ੪
ਜਹਾਁ-ਜ਼ਾਦ, ਕੈਸੇ ਹਜ਼ਾਰੋਂ ਬਰਸ ਬਾਦ
ਇਕ ਸ਼ਹਰ-ਏ ਮਦਫ਼ੂਨ ਕੀ ਹਰ ਗਲੀ ਮੇਂ
ਮਿਰੇ ਜਾਮ‐ਓ‐ਮੀਨਾ‐ਓ‐ਗੁਲਦਾਁ ਕੇ ਰੇਜ਼ੇ ਮਿਲੇ ਹੈਂ
ਕਿ ਜੈਸੇ ਵੋ ਇਸ ਸ਼ਹਰ-ਏ ਬਰਬਾਦ ਕਾ ਹਾਫ਼ਿਜ਼ਾ ਹੋਂ!
(ਹਸਨ ਨਾਮ ਕਾ ਇਕ ਜਵਾਁ ਕੂਜ਼ਾ-ਗਰ—ਇਕ ਨਏ ਸ਼ਹਰ ਮੇਂ—
ਅਪਨੇ ਕੂਜ਼ੇ ਬਨਾਤਾ ਹੁਆ, ਇਸ਼੍ਕ਼ ਕਰਤਾ ਹੁਆ
ਅਪਨੇ ਮਾਜ਼ੀ ਕੇ ਤਾਰੋਂ ਮੇਂ ਹਮ ਸੇ ਪਿਰੋਯਾ ਗਯਾ ਹੈ
ਹਮੀਂ ਮੇਂ (ਕਿ ਜੈਸੇ ਹਮੀਂ ਹੋਂ) ਸਮੋਯਾ ਗਯਾ ਹੈ
ਕਿ ਹਮ ਤੁਮ ਵੋ ਬਾਰਿਸ਼ ਕੇ ਕ਼ਤਰੇ ਥੇ ਜੋ ਰਾਤ-ਭਰ ਸੇ,
(ਹਜ਼ਾਰੋਂ ਬਰਸ ਰੇਂਗਤੀ ਰਾਤ-ਭਰ)
ਇਕ ਦਰੀਚੇ ਕੇ ਸ਼ੀਸ਼ੋਂ ਪੇ ਗਿਰਤੇ ਹੁਏ ਸਾਂਪ ਲਹਰੇਂ
ਬਨਾਤੇ ਰਹੇ ਹੈਂ,
ਔਰ ਅਬ ਇਸ ਜਗਹ ਵਕ਼੍ਤ ਕੀ ਸੁਬ੍ਹ ਹੋਨੇ ਸੇ ਪਹਲੇ
ਯੇ ਹਮ ਔਰ ਯੇ ਨੌ-ਜਵਾਁ ਕੂਜ਼ਾ-ਗਰ
ਏਕ ਰੋਯਾ ਮੇਂ ਫਿਰ ਸੇ ਪਿਰੋਏ ਗਏ ਹੈਂ!)
ਜਹਾਁ-ਜ਼ਾਦ—
ਯੇ ਕੈਸਾ ਕੁਹਨਾ ਪਰਸ੍ਤੋਂ ਕਾ ਅਂਬੋਹ
ਕੂਜ਼ੋਂ ਕੀ ਲਾਸ਼ੋਂ ਮੇਂ ਉਤ੍ਰਾ ਹੈ
ਦੇਖੋ!
ਯੇ ਵੋ ਲੋਗ ਹੈਂ ਜਿਨ ਕੀ ਆਂਖੇਂ
ਕਭੀ ਜਾਮ‐ਓ‐ਮੀਨਾ ਕੀ ਲਿਮ ਤਕ ਨ ਪਹੁਂਚੇਂ
ਯਹੀ ਆਜ ਇਸ ਰਂਗ‐ਓ‐ਰੌਗ਼ਨ ਕੀ ਮਖ਼ਲੂਕ਼-ਏ ਬੇ-ਜਾਁ
ਕੋ ਫਿਰ ਸੇ ਉਲਟਨੇ ਪਲਟਨੇ ਲਗੇ ਹੈਂ
ਯੇ ਇਨ ਕੇ ਤਲੇ ਗ਼ਮ ਕੀ ਚਿਂਗਾਰਿਯਾਁ ਪਾ ਸਕੇਂਗੇ
ਜੋ ਤਾਰੀਖ਼ ਕੋ ਖਾ ਗਈ ਥੀਂ?
ਵੋ ਤੂਫ਼ਾਨ, ਵੋ ਆਂਧਿਯਾਁ ਪਾ ਸਕੇਂਗੇ
ਜੋ ਹਰ ਚੀਖ਼ ਕੋ ਖਾ ਗਈ ਥੀਂ?
ਇਂਹੇਂ ਕ੍ਯਾ ਖ਼ਬਰ ਕਿਸ ਧਨਕ ਸੇ ਮਿਰੇ ਰਂਗ ਆਏ—
(ਮਿਰੇ ਔਰ ਇਸ ਨੌ-ਜਵਾਁ ਕੂਜ਼ਾ-ਗਰ ਕੇ?)
ਇਂਹੇਂ ਕ੍ਯਾ ਖ਼ਬਰ ਕੌਨ-ਸੀ ਤਿਤ੍ਲਿਯੋਂ ਕੇ ਪਰੋਂ ਸੇ?
ਇਂਹੇਂ ਕ੍ਯਾ ਖ਼ਬਰ ਕੌਨ ਸੇ ਹੁਸ੍ਨ ਸੇ?
ਕੌਨ ਸੀ ਜ਼ਾਤ ਸੇ, ਕਿਸ ਖ਼ਦ੍੍ਦ‐ਓ‐ਖ਼ਾਲ ਸੇ
ਮੈਂ ਨੇ ਕੂਜ਼ੋਂ ਕੇ ਚੇਹਰੇ ਉਤਾਰੇ?
ਯੇ ਸਬ ਲੋਗ ਅਪਨੇ ਅਸੀਰੋਂ ਮੇਂ ਹੈਂ
ਜ਼ਮਾਨਾ, ਜਹਾਁ-ਜ਼ਾਦ, ਅਫ਼੍ਸੂਁ-ਜ਼ਦਹ ਬੁਰ੍ਜ ਹੈ
ਔਰ ਯੇ ਲੋਗ ਉਸ ਕੇ ਅਸੀਰੋਂ ਮੇਂ ਹੈਂ—
ਜਵਾਁ ਕੂਜ਼ਾ-ਗਰ ਹਂਸ ਰਹਾ ਹੈ!
ਯੇ ਮਾਸੂਮ ਵਹਸ਼ੀ ਕਿ ਅਪਨੇ ਹੀ ਕ਼ਾਮਤ ਸੇ ਝ਼ੂਲੀਦਾ ਦਾਮਨ
ਹੈਂ ਜੋਯਾ ਕਿਸੀ ਅਜ਼੍ਮਤ-ਏ ਨਾ-ਰਸਾ ਕੇ—
ਇਂਹੇਂ ਕ੍ਯਾ ਖ਼ਬਰ ਕੈਸਾ ਆਸੀਬ-ਏ ਮੁਬ੍ਰਮ ਮਿਰੇ ਗ਼ਾਰ ਸੀਨੇ ਪੇ ਥਾ
ਜਿਸ ਨੇ ਮੁਝ ਸੇ (ਔਰ ਇਸ ਕੂਜ਼ਾ-ਗਰ ਸੇ) ਕਹਾ:
"ਐ ਹਸਨ ਕੂਜ਼ਾ-ਗਰ, ਜਾਗ
ਦਰ੍ਦ-ਏ ਰਿਸਾਲਤ ਕਾ ਰੋਜ਼-ਏ ਬਸ਼ਾਰਤ ਤਿਰੇ ਜਾਮ‐ਓ‐ਮੀਨਾ
ਕੀ ਤਿਸ਼੍ਨਾ-ਲਬੀ ਤਕ ਪਹੁਂਚਨੇ ਲਗਾ ਹੈ!"
ਯਹੀ ਵੋ ਨਿਦਾ, ਜਿਸ ਕੇ ਪੀਛੇ ਹਸਨ ਨਾਮ ਕਾ
ਯੇ ਜਵਾਁ ਕੂਜ਼ਾ-ਗਰ ਭੀ
ਪਿਯਾ ਪੈ ਰਵਾਁ ਹੈ ਜ਼ਮਾਁ ਸੇ ਜ਼ਮਾਁ ਤਕ
ਖ਼ਿਜ਼ਾਁ ਸੇ ਖ਼ਿਜ਼ਾਁ ਤਕ!
ਜਹਾਁ-ਜ਼ਾਦ ਮੈਂ ਨੇ—ਹਸਨ ਕੂਜ਼ਾ-ਗਰ ਨੇ—
ਬਯਾਬਾਁ ਬਯਾਬਾਁ ਯੇ ਦਰ੍ਦ-ਏ ਰਿਸਾਲਤ ਸਹਾ ਹੈ
ਹਜ਼ਾਰੋਂ ਬਰਸ ਬਾਦ ਯੇ ਲੋਗ
ਰੇਜ਼ੋਂ ਕੇ ਚੁਨਤੇ ਹੁਏ
ਜਾਨ ਸਕਤੇ ਹੈਂ ਕੈਸੇ
ਕਿ ਮੇਰੇ ਗਿਲ‐ਓ‐ਖ਼ਾਕ ਕੇ ਰਂਗ‐ਓ‐ਰੌਗ਼ਨ
ਤਿਰੇ ਨਾਜ਼ੁਕ ਆਜ਼ਾ ਕੇ ਰਂਗੋਂ ਸੇ ਮਿਲ-ਕਰ
ਅਬਦ ਕੀ ਸਦਾ ਬਨ ਗਏ ਥੇ?
ਮੈਂ ਅਪਨੇ ਮਸਾਮੋਂ ਸੇ, ਹਰ ਪੋਰ ਸੇ,
ਤੇਰੀ ਬਾਂਹੋਂ ਕੀ ਪਹਨਾਇਯਾਁ
ਜਜ਼੍ਬ ਕਰਤਾ ਰਹਾ ਥਾ
ਕਿ ਹਰ ਆਨੇ-ਵਾਲੇ ਕੀ ਆਂਖੋਂ ਕੇ ਮਾਬਦ ਪੇ ਜਾ-ਕਰ ਚਿਡ਼ਾਊਁ—
ਯੇ ਰੇਜ਼ੋਂ ਕੀ ਤਹਜ਼ੀਬ ਪਾ ਲੇਂ ਤੋ ਪਾ ਲੇਂ
ਹਸਨ ਕੂਜ਼ਾ-ਗਰ ਕੋ ਕਹਾਁ ਲਾ ਸਕੇਂਗੇ?
ਯੇ ਉਸ ਕੇ ਪਸੀਨੇ ਕੇ ਕ਼ਤਰੇ ਕਹਾਁ ਗਿਨ ਸਕੇਂਗੇ?
ਯੇ ਫ਼ਨ ਕੀ ਤਜਲ੍ਲੀ ਕਾ ਸਾਯਾ ਕਹਾਁ ਪਾ ਸਕੇਂਗੇ?
ਜੋ ਬਡ਼ਤਾ ਗਯਾ ਹੈ ਜ਼ਮਾਁ ਸੇ ਜ਼ਮਾਁ ਤਕ
ਖ਼ਿਜ਼ਾਁ ਸੇ ਖ਼ਿਜ਼ਾਁ ਤਕ
ਜੋ ਹਰ ਨੌਜਵਾਁ ਕੂਜ਼ਾ-ਗਰ ਕੀ ਨਈ ਜ਼ਾਤ ਮੇਂ
ਔਰ ਬਡ਼ਤਾ ਚਲਾ ਜਾ ਰਹਾ ਹੈ!
ਵੋ ਫ਼ਨ ਕੀ ਤਜਲ੍ਲੀ ਕਾ ਸਾਯਾ ਕਿ ਜਿਸ ਕੀ ਬਦੌਲਤ
ਹਮਹ ਇਸ਼੍ਕ਼ ਹੈਂ ਹਮ
ਹਮਹ ਕੂਜ਼ਾ-ਗਰ ਹਮ
ਹਮਹ-ਤਨ ਖ਼ਬਰ ਹਮ, ਹਮਹ ਬੇ-ਖ਼ਬਰ ਹਮ
ਖ਼ੁਦਾ ਕੀ ਤਰਹ ਅਪਨੇ ਫ਼ਨ ਕੇ ਖ਼ੁਦਾ ਸਰਬਸਰ ਹਮ!
(ਆਰ੍ਜ਼ੁਏਁ ਕਭੀ ਪਾ-ਯਾਬ ਤੋ ਸਰ-ਯਾਬ ਕਭੀ,
ਤੈਰਨੇ ਲਗਤੇ ਹੈਂ ਬੇ-ਹੋਸ਼ੀ ਕੀ ਆਂਖੋਂ ਮੇਂ ਕਈ ਚੇਹਰੇ
ਜੋ ਦੇਖੇ ਭੀ ਨ ਹੋਂ
ਕਭੀ ਦੇਖੇ ਹੋਂ ਕਿਸੀ ਨੇ ਤੋ ਸੁਰਾਗ਼ ਉਨ ਕਾ
ਕਹਾਁ ਸੇ ਪਾਏ?
ਕਿਸ ਸੇ ਈਫ਼ਾ ਹੁਏ ਅਂਦੋਹ ਕੇ ਆਦਾਬ ਕਭੀ
ਆਰ੍ਜ਼ੁਏਁ ਕਭੀ ਪਾ-ਯਾਬ ਤੋ ਸਰ-ਯਾਬ ਕਭੀ!)
ਯੇ ਕੂਜ਼ੋਂ ਕੇ ਲਾਸ਼ੇ, ਜੋ ਇਨ ਕੇ ਲਿਯੇ ਹੈਂ
ਕਿਸੀ ਦਾਸ੍ਤਾਨ-ਏ ਫ਼ਨਾ ਕੇ ਵਗ਼ੈਰਾ ਵਗ਼ੈਰਾ—
ਹਮਾਰੀ ਅਜ਼ਾਁ ਹੈਂ, ਹਮਾਰੀ ਤਲਬ ਕਾ ਨਿਸ਼ਾਁ ਹੈਂ
ਯੇ ਅਪਨੇ ਸੁਕੂਤ-ਏ ਅਜਲ ਮੇਂ ਭੀ ਯੇ ਕਹ ਰਹੇ ਹੈਂ:
"ਵੋ ਆਂਖੇਂ ਹਮੀਂ ਹੈਂ ਜੋ ਅਂਦਰ ਖੁਲੀ ਹੈਂ
ਤੁਮ੍ਹੇਂ ਦੇਖਤੀ ਹੈਂ, ਹਰ ਇਕ ਦਰ੍ਦ ਕੋ ਭਾਂਪਤੀ ਹੈਂ
ਹਰ ਇਕ ਹੁਸ੍ਨ ਕੇ ਰਾਜ਼ ਕੋ ਜਾਨਤੀ ਹੈਂ
ਕਿ ਹਮ ਏਕ ਸੁਂਸਾਨ ਹੁਜਰੇ ਕੀ ਉਸ ਰਾਤ ਕੀ ਆਰ੍ਜ਼ੂ ਹੈਂ
ਜਹਾਁ ਏਕ ਚੇਹਰੇ, ਦਰਖ਼੍ਤੋਂ ਕੀ ਸ਼ਾਖ਼ੋਂ ਕੇ ਮਾਨਿਂਦ
ਇਕ ਔਰ ਚੇਹਰਾ ਪੇ ਝੁਕ-ਕਰ, ਹਰ ਇਂਸਾਁ ਕੇ ਸੀਨੇ ਮੇਂ
ਇਕ ਬਰ੍ਗ-ਏ ਗੁਲ ਰਖ ਗਯਾ ਥਾ
ਉਸੀ ਸ਼ਬ ਕਾ ਦੁਜ਼ਦੀਦਾ ਬੋਸਾ ਹਮੀਂ ਹੈਂ!"
§28. ਹਸਨ ਕੂਜ਼ਾ-ਗਰ ੩
I Too Have Some Dreams: N. M. Rashed and Modernism in Urdu Poetry
